عمل تنگی مجرای ادراری: از تشخیص تا درمان پیشرفته با یورتروپلاستی راهنمای جامع برای بیماران

تنگی مجرای ادراری (Urethral Stricture)، وضعیتی است که می‌تواند کیفیت زندگی افراد، به‌ویژه آقایان، را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. این مشکل ناشی از ایجاد بافت اسکار (جوشگاه) در داخل مجرای ادرار (لوله ای که ادرار را از مثانه به خارج بدن هدایت می کند) است که منجر به باریک شدن مسیر عبور ادرار می‌شود. دکتر حسین رجبی، متخصص اورولوژی، با بهره‌گیری از دانش روز و تجربه گسترده در زمینه جراحی‌های ترمیمی اورولوژی، از جمله درمان تنگی مجرای ادراری، به بیماران کمک می‌کنند تا عملکرد طبیعی ادراری خود را بازیابند و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند.

این مقاله با هدف ارائه اطلاعات جامع و کاربردی در مورد تنگی مجرای ادراری، علل، علائم، روش‌های تشخیصی و به‌ویژه گزینه‌های درمانی جراحی مانند یورتروپلاستی (Urethroplasty) تهیه شده است تا به بیماران در درک بهتر وضعیت خود و انتخاب مسیر درمانی مناسب کمک کند.

مجرای ادرار و عملکرد آن

پیش از پرداختن به تنگی مجرا، درک عملکرد طبیعی آن ضروری است. مجرای ادرار (یورترا) لوله‌ای عضلانی-مخاطی است که در آقایان از گردن مثانه شروع شده، از میان غده پروستات و آلت تناسلی عبور کرده و به نوک آلت (مئاتوس) ختم می‌شود. وظیفه اصلی آن هدایت ادرار از مثانه به خارج بدن و همچنین عبور مایع منی در هنگام انزال است. هرگونه انسداد یا تنگی در این مسیر می‌تواند منجر به مشکلات ادراری قابل توجهی شود.

تنگی مجرای ادراری چیست؟ (What is Urethral Stricture)

تنگی مجرای ادراری به باریک شدن غیرطبیعی بخشی از مجرا به دلیل تشکیل بافت اسکار فیبروتیک اشاره دارد. این بافت اسکار می‌تواند جایگزین بافت طبیعی و انعطاف‌پذیر مجرا شده و باعث کاهش قطر داخلی آن شود. در نتیجه، جریان ادرار با مانع روبرو شده و فرد علائم آزاردهنده‌ای را تجربه می‌کند. شدت تنگی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و محل آن نیز می‌تواند در هر قسمتی از مجرا (از نزدیک مثانه تا نوک آلت) رخ دهد.

علل شایع تنگی مجرای ادراری (Causes of Urethral Stricture)

علل مختلفی می‌توانند منجر به آسیب به پوشش داخلی مجرا و تشکیل بافت اسکار شوند:

1. آسیب و تروما (Trauma):

   • ضربه به ناحیه پرینه (بین کیسه بیضه و مقعد): شایع‌ترین علت تنگی در مجرای بولبار (قسمتی که از زیر استخوان لگن عبور می‌کند). این ضربه می‌تواند ناشی از سقوط روی جسم سخت (مانند افتادن از دوچرخه روی میله آن)، لگد خوردن یا حوادث باشد.
   • شکستگی لگن: می‌تواند باعث آسیب مستقیم به مجرای خلفی (قسمتی که از پروستات و اسفنکتر عبور می‌کند) شود.
   • آسیب مستقیم به آلت تناسلی: در برخی موارد نادر.

2. عفونت‌ها و التهاب (Infection and Inflammation):

   • عفونت‌های مقاربتی (STIs): مانند سوزاک (گنوره) یا کلامیدیا که می‌توانند باعث التهاب مجرا (یورتریت) و در نهایت تشکیل اسکار شوند.
   • بالانیت زرواتیکا اوبلیترانس (BXO) یا لیکن اسکلروزیس: یک بیماری التهابی مزمن پوستی که می‌تواند نوک آلت و قسمت انتهایی مجرا را درگیر کرده و باعث تنگی شدید شود.
   • عفونت‌های ادراری مکرر یا شدید.

3. علل یاتروژنیک (Iatrogenic Causes – ناشی از اقدامات پزشکی):

   • کاتتریزاسیون (سونداژ) ادراری: استفاده طولانی‌مدت از سوند ادراری یا سونداژ تروماتیک می‌تواند به مجرا آسیب برساند.
   • جراحی‌های قبلی روی مجرا، پروستات یا مثانه: مانند جراحی پروستات (TURP)، سیستوسکوپی، یا جراحی‌های ترمیمی قبلی.
   • براکی‌تراپی (پرتودرمانی داخلی) برای سرطان پروستات.

4. مادرزادی (Congenital):

   1. در موارد نادر، تنگی مجرا می‌تواند از بدو تولد وجود داشته باشد، هرچند اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود.

5. علل ناشناخته (Idiopathic):

   1. در برخی موارد، علت دقیقی برای تنگی مجرا یافت نمی‌شود.

علائم تنگی مجرای ادراری (Symptoms of Urethral Stricture)

علائم تنگی مجرا معمولاً به تدریج ظاهر شده و با گذشت زمان تشدید می‌شوند. شدت علائم به میزان تنگی و محل آن بستگی دارد. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• کاهش قدرت و قطر جریان ادرار: این شایع‌ترین علامت است.
• نیاز به زور زدن برای شروع یا ادامه ادرار کردن.
• احساس عدم تخلیه کامل مثانه.
• طولانی شدن زمان ادرار کردن.
• پاشش یا دوشاخه شدن جریان ادرار.
• قطره قطره آمدن ادرار پس از پایان ادرار کردن (Post-void dribbling).
• درد یا سوزش هنگام ادرار کردن (دیزوری).
• تکرر ادرار یا نیاز فوری به ادرار کردن.
• عفونت‌های ادراری مکرر (UTIs).
• وجود خون در ادرار (هماچوری) یا در مایع منی (هماتواسپرمی).
• درد در ناحیه لگن یا زیر شکم.
• در موارد شدید: احتباس ادراری حاد (ناتوانی کامل در ادرار کردن) که یک اورژانس پزشکی است.

عدم درمان تنگی مجرای ادراری می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری مانند آسیب به مثانه (ضخیم شدن دیواره، دیورتیکول)، تشکیل سنگ مثانه، عفونت‌های کلیوی (پیلونفریت) و در نهایت نارسایی کلیه شود.

تشخیص تنگی مجرای ادراری (Diagnosis of Urethral Stricture)

تشخیص دقیق تنگی مجرا، شامل تعیین محل، طول و شدت آن، برای انتخاب بهترین روش درمانی حیاتی است. دکتر حسین رجبی با استفاده از روش‌های تشخیصی پیشرفته، ارزیابی کاملی را انجام می‌دهند:

1. شرح حال و معاینه فیزیکی: پزشک در مورد علائم، سابقه پزشکی (جراحی‌ها، عفونت‌ها، تروما) سوال کرده و معاینه فیزیکی ناحیه تناسلی و پرینه را انجام می‌دهد.
2. یوروفلومتری (Uroflowmetry – سنجش جریان ادرار): بیمار در دستگاه مخصوصی ادرار می‌کند که سرعت و حجم جریان ادرار را اندازه‌گیری می‌کند. کاهش حداکثر سرعت جریان (Qmax) می‌تواند نشان‌دهنده انسداد باشد.
3. سونوگرافی مثانه و اندازه‌گیری حجم باقی‌مانده ادرار (Post-Void Residual – PVR): پس از ادرار کردن، با سونوگرافی میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه اندازه‌گیری می‌شود. حجم بالا نشان‌دهنده تخلیه ناقص است.
4. یورتروسکوپی یا سیستوسکوپی (Urethroscopy/Cystoscopy): یک دوربین نازک و انعطاف‌پذیر یا سخت (سیستوسکوپ) از طریق مجرا وارد مثانه می‌شود تا پزشک بتواند داخل مجرا و مثانه را مستقیماً مشاهده کرده و محل و ظاهر تنگی را بررسی کند.
5. یورتروگرافی رتروگراد (Retrograde Urethrogram – RUG): این روش تصویربرداری با اشعه ایکس، بهترین راه برای ارزیابی دقیق طول و محل تنگی در قسمت قدامی مجرا (از نوک آلت تا اسفنکتر خارجی) است. ماده حاجب از طریق نوک مجرا تزریق شده و عکس‌برداری انجام می‌شود.
6. یورتروگرافی حین ادرار کردن (Voiding Cystourethrogram – VCUG): این روش همزمان با RUG یا به صورت جداگانه انجام می‌شود و به ارزیابی مجرای خلفی (گردن مثانه و پروستاتیک) و عملکرد مثانه کمک می‌کند. مثانه با ماده حاجب پر شده و از بیمار خواسته می‌شود حین عکس‌برداری ادرار کند.
7. سونوگرافی مجرا (Sonourethrography): گاهی اوقات برای ارزیابی ضخامت بافت اسکار (اسپونژیوفیبروز) استفاده می‌شود.

گزینه‌های درمانی تنگی مجرای ادراری (Treatment Options)

انتخاب روش درمانی به عوامل متعددی از جمله محل، طول، شدت تنگی، علت ایجاد آن، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و درمان‌های قبلی بستگی دارد.

1. اتساع مجرا (Urethral Dilation): وارد کردن میله‌های مخصوص با قطرهای فزاینده (دیلاتور) به داخل مجرا برای باز کردن ناحیه تنگ شده. این روش معمولاً تسکین موقتی ایجاد می‌کند و نیاز به تکرار دارد. میزان عود تنگی با این روش بالا است و برای تنگی‌های کوتاه و خفیف ممکن است در نظر گرفته شود.
2. یورتروتومی داخلی با دید مستقیم (Direct Vision Internal Urethrotomy – DVIU): با استفاده از سیستوسکوپ مجهز به یک چاقوی کوچک یا لیزر، بافت اسکار در ناحیه تنگی بریده می‌شود تا مجرا باز شود. مشابه اتساع، این روش نیز میزان عود بالایی دارد (حدود 50-80%)، به‌ویژه برای تنگی‌های بلندتر یا ناشی از تروما. اغلب به عنوان یک راه حل موقت یا برای بیمارانی که کاندید مناسبی برای جراحی باز نیستند، استفاده می‌شود.
3. جراحی باز ترمیمی مجرا (Urethroplasty – یورتروپلاستی): این روش به عنوان استاندارد طلایی درمان تنگی مجرای ادراری در نظر گرفته می‌شود و بالاترین میزان موفقیت بلندمدت (معمولاً بالای 85-95%) را دارد. یورتروپلاستی شامل برداشتن کامل بافت اسکار و ترمیم مجرا با استفاده از تکنیک‌های مختلف است.

یورتروپلاستی: رویکرد قطعی در درمان تنگی مجرای ادراری

یورتروپلاستی یک جراحی تخصصی است که نیازمند مهارت و تجربه بالای جراح اورولوژیست در زمینه جراحی‌های ترمیمی دارد. دکتر حسین رجبی با تسلط بر تکنیک‌های نوین یورتروپلاستی، بهترین نتایج ممکن را برای بیماران خود فراهم می‌کنند. انواع اصلی یورتروپلاستی عبارتند از:

• یورتروپلاستی با برداشتن تنگی و آناستوموز انتها به انتها (Excision and Primary Anastomosis – EPA): این روش برای تنگی‌های کوتاه (معمولاً کمتر از 2-3 سانتی‌متر)، به‌ویژه در مجرای بولبار، ایده‌آل است. بخش تنگ شده به طور کامل برداشته شده و دو انتهای سالم مجرا به یکدیگر بخیه زده می‌شوند. میزان موفقیت این روش بسیار بالاست.
• یورتروپلاستی با استفاده از گرافت (Graft Urethroplasty): برای تنگی‌های بلندتر یا پیچیده‌تر که امکان اتصال مستقیم دو انتهای سالم وجود ندارد، از بافت‌های دیگر بدن به عنوان پیوند (گرافت) برای بازسازی مجرا استفاده می‌شود. مخاط دهان (Buccal Mucosa Graft – BMG) به دلیل ویژگی‌های مطلوب (مقاومت به عفونت، رطوبت طبیعی، دسترسی آسان، نتایج عالی) رایج‌ترین و بهترین نوع گرافت است. گرافت می‌تواند در سطح پشتی (Dorsal)، شکمی (Ventral) یا جانبی مجرا قرار داده شود.
• یورتروپلاستی با استفاده از فلپ پوستی (Flap Urethroplasty): در این روش از پوست نواحی مجاور (مانند پوست آلت یا کیسه بیضه) که دارای خون‌رسانی مخصوص خود هستند، برای ترمیم مجرا استفاده می‌شود. این تکنیک پیچیده‌تر است و امروزه کمتر از گرافت مخاط دهان استفاده می‌شود، مگر در موارد خاص.
• یورتروپلاستی مرحله‌ای (Staged Urethroplasty): برای تنگی‌های بسیار پیچیده، به‌ویژه موارد ناشی از لیکن اسکلروزیس یا جراحی‌های ناموفق قبلی، ممکن است جراحی در دو مرحله انجام شود. در مرحله اول، مجرای بیمار باز شده و گرافت قرار داده می‌شود (مانند ایجاد یک مجرای جدید موقت در ناحیه پرینه) و پس از چند ماه، در مرحله دوم، مجرا به شکل لوله‌ای ترمیم می‌شود.

انتخاب نوع یورتروپلاستی توسط جراح و بر اساس ویژگی‌های تنگی و شرایط بیمار انجام می‌شود.

روند جراحی یورتروپلاستی و دوران نقاهت

• قبل از جراحی: مشاوره کامل با دکتر رجبی، انجام آزمایشات لازم، قطع داروهای رقیق‌کننده خون طبق دستور پزشک.
• حین جراحی: جراحی تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود. برشی در ناحیه پرینه (بین کیسه بیضه و مقعد) یا در طول آلت (بسته به محل تنگی) داده می‌شود. بافت اسکار برداشته شده و مجرا با یکی از روش‌های ذکر شده ترمیم می‌شود. در پایان جراحی، یک سوند ادراری (کاتتر) در مجرا قرار داده می‌شود تا به ترمیم محل جراحی کمک کند و ادرار را تخلیه نماید.
• بعد از جراحی: معمولاً نیاز به یک شب بستری در بیمارستان است. سوند ادراری معمولاً به مدت 2 تا 3 هفته باقی می‌ماند. در این مدت، دستورالعمل‌های لازم برای مراقبت از سوند و محل زخم به بیمار داده می‌شود.
• دوران نقاهت: پس از برداشتن سوند، ممکن است نیاز به انجام یورتروگرافی برای اطمینان از ترمیم کامل مجرا باشد. به بیماران توصیه می‌شود از فعالیت‌های سنگین، زور زدن و فعالیت جنسی برای چند هفته (طبق دستور پزشک) خودداری کنند. پیگیری‌های منظم با پزشک برای ارزیابی جریان ادرار و اطمینان از عدم عود تنگی ضروری است.

مزایا و خطرات یورتروپلاستی

مزایا:

• میزان موفقیت بسیار بالا و نتایج پایدار و بلندمدت.
• بهبود چشمگیر جریان ادرار و رفع علائم آزاردهنده.
• کاهش خطر عفونت‌های ادراری و عوارض ناشی از انسداد (آسیب مثانه و کلیه).
• بهبود کیفیت زندگی.

خطرات و عوارض احتمالی (نادر با جراح مجرب):

• خطرات عمومی جراحی: خونریزی، عفونت زخم، لخته شدن خون.
• عود تنگی: اگرچه نادر است، اما احتمال کمی برای بازگشت تنگی وجود دارد.
• بی‌حسی موقت در نوک آلت یا محل برش.
• اختلال نعوظ: بسیار نادر است و بیشتر به محل تنگی و نوع جراحی بستگی دارد. معمولاً موقتی است.
• بی‌اختیاری ادراری: بسیار نادر.
• فیستول (ایجاد مسیر ارتباطی غیرطبیعی بین مجرا و پوست): نادر.

چرا انتخاب جراح مجرب مانند دکتر حسین رجبی اهمیت دارد؟

جراحی تنگی مجرای ادراری، به‌ویژه یورتروپلاستی، یک عمل پیچیده و نیازمند تخصص و مهارت بالا است. انتخاب یک جراح اورولوژیست با تجربه و دانش کافی در زمینه جراحی‌های ترمیمی مجرا، مانند دکتر حسین رجبی، فاکتور کلیدی در دستیابی به نتایج موفقیت‌آمیز و کاهش خطر عوارض است. ایشان با ارزیابی دقیق وضعیت هر بیمار، بهترین و مناسب‌ترین تکنیک جراحی را انتخاب کرده و با دقت بالا عمل را انجام می‌دهند.

نتیجه‌گیری

تنگی مجرای ادراری مشکلی قابل درمان است و یورتروپلاستی به عنوان مؤثرترین روش درمانی با نتایج پایدار شناخته می‌شود. اگر از علائم تنگی مجرای ادراری رنج می‌برید، نادیده گرفتن آن می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. مراجعه به یک متخصص اورولوژی مجرب مانند دکتر حسین رجبی برای تشخیص دقیق و انتخاب بهترین مسیر درمانی، اولین قدم برای بازیابی سلامت ادراری و بهبود کیفیت زندگی شماست. با بهره‌گیری از دانش روز و تکنیک‌های پیشرفته جراحی، می‌توان بر این مشکل غلبه کرد و عملکرد طبیعی سیستم ادراری را بازگرداند.

برای دریافت مشاوره تخصصی و ارزیابی وضعیت خود، می‌توانید با مطب دکتر حسین رجبی تماس حاصل فرمایید.