ناباروری، چالشی عمیق و احساسی است که می‌تواند زوجین بسیاری را در مسیر تشکیل خانواده تحت تأثیر قرار دهد. برخلاف تصورات گذشته که عمدتاً بر نقش زنان در ناباروری تأکید می‌شد، امروزه علم پزشکی به‌روشنی ثابت کرده است که عوامل مردانه به‌تنهایی یا در ترکیب با عوامل زنانه، نقش قابل‌توجهی (در حدود 50 درصد موارد) در عدم موفقیت باروری دارند. خوشبختانه، با پیشرفت‌های چشمگیر در علم اورولوژی و پزشکی باروری، بسیاری از علل ناباروری مردان قابل‌تشخیص و درمان هستند.
در شهر کرمان، دکتر حسین رجبی، متخصص برجسته جراحی کلیه، مجاری ادراری و تناسلی (اورولوژی) با کد نظام پزشکی ۱۷۰۵۶۱، به‌عنوان یکی از پیشگامان درمان ناباروری مردان شناخته می‌شوند. ایشان با بهره‌مندی از بورد تخصصی، دانش روز دنیا و تجربه‌ای غنی، خدمات تشخیصی و درمانی جامعی را در این زمینه ارائه می‌دهند. تمرکز دکتر رجبی بر استفاده از روش‌های مدرن، کم‌تهاجمی و مبتنی بر شواهد علمی، باعث شده تا مراجعین ایشان بتوانند با اطمینان خاطر، مسیر درمانی خود را طی کرده و به نتایج مطلوب دست یابند. حضور ایشان در برنامه تلویزیونی “پزشک شما” در تاریخ 24 دی 1403 با موضوع تخصصی ناباروری مردان، گواهی بر تعهد و دانش عمیق ایشان در این حوزه است.
مشاهده کامل ویدئو گفت و گو دکتر رجبی با برنامه پزشک شما
این مطلب با هدف افزایش آگاهی در خصوص ناباروری مردان، علل شایع آن، روش‌های تشخیصی و درمانی نوین، به‌ویژه عمل واریکوسل و پاسخ به سوالات متداول، و همچنین معرفی خدمات تخصصی دکتر حسین رجبی در کرمان تهیه شده است.
ناباروری مردان چیست و چه عواملی در آن نقش دارند؟
ناباروری مردان به ناتوانی یک مرد در بارور کردن همسرش پس از یک سال تلاش منظم (رابطه جنسی بدون پیشگیری) اشاره دارد. این مشکل می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که بر تولید اسپرم، کیفیت اسپرم (تعداد، حرکت و شکل) یا انتقال اسپرم تأثیر می‌گذارند.
مهم‌ترین علل ناباروری مردان عبارت‌اند از:
- مشکلات مربوط به اسپرم:
- اولیگواسپرمی (Oligospermia): تعداد کم اسپرم در مایع منی.
- آزواسپرمی (Azoospermia): عدم وجود اسپرم در مایع منی.
- آستنواسپرمی (Asthenospermia): کاهش تحرک اسپرم‌ها.
- تراتواسپرمی (Teratospermia): وجود درصد بالایی از اسپرم‌ها با شکل غیرطبیعی.
- واریکوسل (Varicocele): اتساع و پیچ‌خوردگی وریدهای بیضه (شبکه پامپینی‌فرم) که شایع‌ترین علت قابل‌درمان ناباروری مردان است و در ادامه به تفصیل به آن خواهیم پرداخت.
- عفونت‌ها: عفونت‌های دستگاه تناسلی-ادراری (مانند اپیدیدیمیت، اورکیت، پروستاتیت) یا بیماری‌های مقاربتی (STIs) می‌توانند بر تولید یا انتقال اسپرم تأثیر بگذارند.
- مشکلات انزال: انزال رتروگراد (پس‌رونده) که در آن مایع منی به‌جای خروج از آلت، به داخل مثانه بازمی‌گردد، یا عدم انزال.
- مشکلات هورمونی: اختلال در عملکرد هیپوتالاموس، هیپوفیز یا بیضه‌ها می‌تواند تولید هورمون‌های لازم برای اسپرم‌سازی (مانند تستوسترون، FSH, LH) را مختل کند.
- انسداد مجاری: انسداد در لوله‌های اپیدیدیم، وازدفران یا مجاری انزالی می‌تواند مانع خروج اسپرم شود. این انسدادها می‌توانند مادرزادی یا اکتسابی (ناشی از عفونت، جراحی یا آسیب) باشند.
- عوامل ژنتیکی: ناهنجاری‌های کروموزومی (مانند سندرم کلاین‌فلتر) یا حذف‌های کوچک در کروموزوم Y می‌توانند باعث اختلال شدید در تولید اسپرم شوند.
- مشکلات مربوط به سیستم ایمنی: تولید آنتی‌بادی علیه اسپرم (آنتی‌اسپرم آنتی‌بادی).
- بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت، بیماری‌های تیروئید، بیماری سلیاک و برخی بیماری‌های مزمن دیگر.
- داروها و درمان‌ها: شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدقارچ، داروهای فشارخون و داروهای روان‌پزشکی.
- عوامل محیطی و سبک زندگی: قرار گرفتن در معرض گرمای بیش‌ازحد (وان آب داغ، سونا، لپ‌تاپ روی پا)، سموم محیطی (آفت‌کش‌ها، فلزات سنگین)، سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر، چاقی، استرس شدید و تغذیه نامناسب.
- علل ناشناخته (ایدیوپاتیک): در برخی موارد، با وجود انجام بررسی‌های کامل، علت دقیقی برای ناباروری یافت نمی‌شود.
تشخیص دقیق علت ناباروری، اولین و مهم‌ترین گام در مسیر درمان است. دکتر حسین رجبی با انجام معاینه فیزیکی دقیق، گرفتن شرح حال کامل پزشکی و جنسی، و تجویز آزمایش‌های لازم مانند آنالیز مایع منی (اسپرموگرام)، آزمایش‌های هورمونی، سونوگرافی بیضه (به‌ویژه داپلر برای بررسی واریکوسل) و در صورت لزوم آزمایش‌های ژنتیکی، به ریشه‌یابی مشکل می‌پردازند.
عمل واریکوسل چیست و چه تأثیری بر ناباروری دارد؟
همان‌طور که اشاره شد، واریکوسل یکی از شایع‌ترین علل قابل‌اصلاح ناباروری در مردان است. این وضعیت به‌معنای گشاد شدن وریدهای درون کیسه بیضه (اسکروتوم) است، شبیه به وریدهای واریسی که در پاها دیده می‌شوند. واریکوسل معمولاً در سمت چپ شایع‌تر است، اما می‌تواند در هر دو سمت یا به‌ندرت فقط در سمت راست نیز رخ دهد.
چرا واریکوسل باعث ناباروری می‌شود؟
مکانیسم دقیق تأثیر واریکوسل بر باروری کاملاً مشخص نیست، اما تئوری‌های اصلی عبارت‌اند از:
- افزایش دمای بیضه: تجمع خون در وریدهای گشاد شده باعث افزایش دمای موضعی بیضه‌ها می‌شود. بیضه‌ها برای تولید اسپرم سالم به دمایی کمی پایین‌تر از دمای مرکزی بدن نیاز دارند. افزایش دما می‌تواند به فرایند اسپرم‌سازی (اسپرماتوژنز) آسیب برساند و منجر به کاهش تعداد، تحرک و کیفیت مورفولوژیکی اسپرم‌ها شود.
- کاهش اکسیژن‌رسانی (هیپوکسی): اختلال در جریان خون می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت بیضه شود.
- استرس اکسیداتیو: تجمع مواد زائد و رادیکال‌های آزاد در محیط بیضه.
- رفلاکس مواد مضر از کلیه و غده فوق کلیه: بازگشت متابولیت‌ها از ورید کلیوی به سمت بیضه (به‌خصوص در سمت چپ).
تشخیص واریکوسل:
تشخیص معمولاً با معاینه فیزیکی توسط اورولوژیست باتجربه مانند دکتر حسین رجبی انجام می‌شود. در معاینه، ممکن است وریدهای متسع مانند “کیسه‌ای پر از کرم” لمس شوند، به‌خصوص زمانی که بیمار ایستاده است یا زور می‌زند (مانور والسالوا). سونوگرافی داپلر اسکروتوم روش تصویربرداری استاندارد طلایی برای تأیید تشخیص، تعیین شدت واریکوسل و اندازه‌گیری قطر وریدها و بررسی جریان خون برگشتی (رفلاکس) است.
چه زمانی عمل جراحی واریکوسل (واریکوسلکتومی) توصیه می‌شود؟
تصمیم برای جراحی واریکوسل باید به‌صورت فردی و با در نظر گرفتن شرایط بیمار گرفته شود. به‌طور کلی، جراحی در موارد زیر توصیه می‌شود:
- وجود واریکوسل قابل‌لمس (درجه 2 یا 3) یا واریکوسل قابل‌تشخیص با سونوگرافی (درجه 1 همراه با علائم یا یافته‌های دیگر).
- وجود اختلال در پارامترهای آنالیز مایع منی (کاهش تعداد، حرکت یا مورفولوژی اسپرم).
- سابقه ناباروری اثبات‌شده در زوجین (معمولاً حداقل یک سال).
- طبیعی بودن وضعیت باروری همسر یا وجود مشکلات قابل‌درمان در همسر.
- در نوجوانان، در صورت وجود درد قابل‌توجه یا مشاهده عدم رشد کافی بیضه سمت مبتلا نسبت به سمت مقابل.
روش‌های جراحی واریکوسل:
هدف از جراحی، بستن یا مسدود کردن وریدهای متسع بیضه است تا جریان خون غیرطبیعی قطع شود. روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد:
- جراحی میکروسکوپیک اینگوئینال یا ساب‌اینگوئینال (Microsurgical Varicocelectomy): این روش که توسط دکتر حسین رجبی با مهارت بالا انجام می‌شود، به‌عنوان استاندارد طلایی درمان واریکوسل شناخته می‌شود. با استفاده از میکروسکوپ جراحی، اورولوژیست می‌تواند با دقت بالا وریدهای متسع را شناسایی و مسدود کند، درحالی‌که شریان بیضه، لنفاتیک‌ها و لوله وازدفران (که اسپرم را منتقل می‌کند) حفظ می‌شوند. این روش کمترین میزان عوارض (مانند هیدروسل یا آسیب شریانی) و بالاترین میزان موفقیت در بهبود پارامترهای اسپرم و شانس بارداری را دارد.
- جراحی لاپاراسکوپیک: از طریق چند برش کوچک در شکم و با استفاده از دوربین و ابزارهای مخصوص انجام می‌شود.
- جراحی باز سنتی (روش پالمو یا ایوانسیویچ): با برش بزرگ‌تر در کشاله ران یا شکم انجام می‌شود و امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- آمبولیزاسیون از راه پوست: یک روش رادیولوژی مداخله‌ای که در آن مواد مسدودکننده از طریق کاتتر به داخل وریدهای معیوب تزریق می‌شود.
نتایج و بهبودی پس از عمل:
پس از جراحی واریکوسل، بهبود در پارامترهای اسپرم معمولاً طی 3 تا 6 ماه قابل‌مشاهده است، زیرا چرخه کامل تولید اسپرم حدود 74 روز طول می‌کشد. میزان موفقیت در بهبود آنالیز منی حدود 60-70% و شانس بارداری طبیعی پس از عمل بین 30-50% گزارش شده است. دوره بهبودی پس از جراحی میکروسکوپیک معمولاً کوتاه و با درد کم همراه است و بیمار می‌تواند طی چند روز تا یک هفته به فعالیت‌های عادی بازگردد.
سوالات شایع در مورد ناباروری مردان
زوجینی که با چالش ناباروری مواجه هستند، سوالات زیادی در ذهن دارند. در ادامه به برخی از پرسش‌های رایج پاسخ می‌دهیم:
- آیا سبک زندگی واقعاً بر باروری مردان تأثیر دارد؟
بله، قطعاً. ترک سیگار، کاهش یا قطع مصرف الکل، حفظ وزن سالم، ورزش منظم (اما نه بیش‌ازحد شدید)، مدیریت استرس، اجتناب از گرمای بیش‌ازحد بیضه‌ها و پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت اسپرم کمک کند. دکتر رجبی همواره بر اهمیت اصلاح سبک زندگی در کنار درمان‌های پزشکی تأکید دارند. - آیا سن مردان در ناباروری نقش دارد؟
اگرچه تأثیر سن بر باروری مردان به‌اندازه زنان چشمگیر نیست، اما با افزایش سن (معمولاً بالای 40-45 سال)، ممکن است کیفیت و کمیت اسپرم به‌تدریج کاهش یابد و خطر برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی در فرزند نیز کمی افزایش پیدا کند. - آیا ناباروری مردان همیشه قابل‌درمان است؟
بسیاری از علل ناباروری مردان قابل‌درمان هستند (مانند واریکوسل، عفونت‌ها، مشکلات هورمونی). در مواردی که علت قابل‌درمان نیست یا درمان‌های اولیه مؤثر واقع نمی‌شوند، روش‌های کمک باروری (ART) مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی) و به‌ویژه ICSI (تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم) می‌توانند شانس باروری را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهند. حتی در موارد آزواسپرمی (عدم وجود اسپرم در انزال)، ممکن است بتوان با روش‌های جراحی مانند TESA یا TESE اسپرم را مستقیماً از بیضه یا اپیدیدیم استخراج کرد. - چه مدت طول می‌کشد تا درمان ناباروری نتیجه دهد؟
این زمان بسته به علت ناباروری و نوع درمان بسیار متفاوت است. بهبود پارامترهای اسپرم پس از جراحی واریکوسل یا درمان‌های دارویی ممکن است 3 تا 6 ماه طول بکشد. چرخه‌های درمان ART نیز زمان‌بندی خاص خود را دارند. صبر و پیگیری منظم درمان تحت نظر متخصص ضروری است. - آیا مصرف مکمل‌ها می‌تواند به بهبود باروری کمک کند؟
برخی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها (مانند ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم، روی، کوآنزیم Q10، ال-کارنیتین) ممکن است در بهبود کیفیت اسپرم نقش داشته باشند، به‌ویژه در موارد استرس اکسیداتیو. بااین‌حال، مصرف خودسرانه مکمل‌ها توصیه نمی‌شود و بهتر است پیش از مصرف هرگونه مکملی با اورولوژیست خود، مانند دکتر رجبی، مشورت کنید تا بر اساس نیازهای فردی شما تجویز شوند. - اگر علت ناباروری مشخص نشود (ناباروری با علت ناشناخته) چه باید کرد؟
در موارد ناباروری با علت ناشناخته، پس از رد کردن تمامی علل محتمل، تمرکز بر بهبود کلی سلامت و سبک زندگی و در نهایت، استفاده از روش‌های کمک باروری (IUI, IVF/ICSI) می‌تواند راهگشا باشد.
درمان ناباروری مردان در کرمان: تخصص و تعهد دکتر حسین رجبی
یافتن متخصصی باتجربه، دلسوز و آگاه به علم روز، نقشی حیاتی در موفقیت درمان ناباروری دارد. در شهر کرمان، دکتر حسین رجبی با تکیه بر دانش تخصصی و سال‌ها تجربه در زمینه اورولوژی و سلامت جنسی، به‌عنوان یک مرجع قابل‌اعتماد برای تشخیص و درمان ناباروری مردان شناخته می‌شوند.
خدمات تخصصی دکتر رجبی در زمینه ناباروری مردان در کرمان شامل موارد زیر است:
- تشخیص دقیق و جامع: انجام معاینات کامل، آنالیز دقیق مایع منی، تست‌های هورمونی پیشرفته، سونوگرافی داپلر اسکروتوم و سایر بررسی‌های لازم برای شناسایی علت اصلی ناباروری.
- درمان واریکوسل با روش میکروسرجری: ارائه بهترین و کم‌عارضه‌ترین روش جراحی واریکوسل (میکروسکوپیک) برای دستیابی به بهترین نتایج ممکن در بهبود کیفیت اسپرم و افزایش شانس بارداری.
- درمان‌های دارویی: تجویز داروهای مناسب برای درمان عفونت‌ها، تنظیم اختلالات هورمونی و بهبود پارامترهای اسپرم در موارد لزوم.
- مشاوره تخصصی: ارائه راهنمایی‌های لازم در خصوص اصلاح سبک زندگی، تغذیه مناسب و مدیریت استرس به‌عنوان بخش مکمل درمان.
- همکاری با مراکز ART: در صورت نیاز به روش‌های کمک باروری، دکتر رجبی بیماران را به بهترین مراکز IVF در کرمان و سایر شهرها ارجاع داده و در طول فرایند درمان، مشاوره‌های لازم را ارائه می‌دهند.
- پیگیری منظم: نظارت دقیق بر روند درمان و انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای ارزیابی اثربخشی درمان و تنظیم برنامه‌های بعدی.
دکتر حسین رجبی با ایجاد محیطی آرام، امن و با رعایت کامل حریم خصوصی بیماران، تلاش می‌کنند تا زوجین مراجعه‌کننده با اطمینان خاطر و بدون استرس، مسیر تشخیصی و درمانی خود را طی کنند. تعهد ایشان به استفاده از به‌روزترین روش‌های درمانی و تجهیزات پیشرفته، در کنار پایبندی به بالاترین استانداردهای علمی و اخلاقی، ضامن ارائه خدمات با کیفیت برتر به مراجعین محترم در کرمان است.
سخن پایانی:
ناباروری مردان یک مشکل شایع اما قابل‌بررسی و در بسیاری موارد قابل‌درمان است. اولین قدم، پذیرش مشکل و مراجعه به‌موقع به متخصص اورولوژی باتجربه است. تشخیص صحیح علت زمینه‌ای و انتخاب روش درمانی مناسب، کلید دستیابی به نتیجه مطلوب و تحقق رویای فرزندآوری است.
اگر شما یا همسرتان در کرمان ساکن هستید و با چالش ناباروری مواجه‌اید، دکتر حسین رجبی با تخصص، تجربه و تعهد خود، آماده ارائه خدمات تشخیصی و درمانی در سطح بالا هستند. با مراجعه به ایشان می‌توانید از مشاوره‌های تخصصی بهره‌مند شده و بهترین مسیر درمانی را متناسب با شرایط خود انتخاب کنید. به یاد داشته باشید که با علم امروز، امید به درمان بیش از هر زمان دیگری است.